Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевҡа Өфөлә һәйкәл асылырмы?

Ҡырмыҫҡалы районында арҙаҡлы башҡорт мәғрифәтсеһе, шағир, ғалим Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевҡа тыуыуына 180 йыл тулыуға арналған тантаналы сара үтте. Билдәле ғалим, башҡорттарҙан тәүге тыуған яҡты өйрәнеүсе 1841 йылда Ҡырмыҫҡалы районы Ибраһим ауылында тыуған.

Әле Ибраһимда билдәле мәғрифәтсенең мемориаль музейы эшләй. Ошонда уҡ уның бюсы ҡуйылған.
Танылған шағир, дәүләт эшмәкәре, Көнсығыш телдәре, тарих буйынса киң энциклопедик белемгә эйә булған башҡорт ғалимына һәйкәл ҡуйыу идеяһы менән уның ырыуҙаштары- табын башҡорттары сығыш яһай. Башҡорт халҡының арҙаҡлы улының республикабыҙ баш ҡалаһында һәйкәле асылыуға тулы хаҡы бар, тип иҫәпләй билдәле журналист, яҙыусы Фәнил Ҡоҙаҡаев.

«Башҡорт халҡы ырыуҙары, шул иҫәптән, беҙҙең Табын ырыуының да, тарихын тергеҙеүгә күп көс һалған шәхес ул. Быны мин Табын ырыуы ҡоролтайы етәкселәренең береһе булараҡ әйтәм. . Беҙ мотлаҡ уның эшен дауам итергә тейеш. Ғалим, тәржемәсе, дәүләт эшмәкәре-районыбыҙҙың ғорурлығы. Беҙ Табын ырыуы йыйынының резолюцияһына Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевҡа Өфөлә һәйкәл асыу тәҡдимен индерәбеҙ. Ул тәүге тыуған яҡты өйрәнеүсе генә түгел, башҡорттарҙан тәүге журналист та”,- ти Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев исемендәге премия лауреаты Фәнил Ҡоҙаҡаев.

Музей 1991 йылда асылған. Уға нигеҙ һалыусыларҙың береһе- Ғәзимйән Ибраһимов, ул оҙаҡ йылдар музейҙың етәксеһе булып эшләй, материалдар йыйыуҙа әүҙем ҡатнаша. Арҙаҡлы мәғрифәтсенең тыуыуына 180 йыл тулыуға арналған тантанала Ғәзимйән Ибраһимовҡа Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев исемендәге маҡтаулы билдә тапшырылды.

«Беҙҙең музейға быйыл 30 йыл. Сатлама һыуыҡтарҙа ошо бураны күтәреп йөрөгәндәребеҙ һаман иҫемдә. Музей 8 сентябрҙә асылды. Мөхәмәтсәлим Өмөтбаевтың бүләһе Рихард Өмөтбаев бик күп материалдар тапшырҙы. Ауылдаштар ҙа музейҙы тулыландырыуҙа ҙур ярҙам күрһәтте. Тарихыбыҙҙы һаҡлау һәм киләһе быуындарға арҙаҡлы яҡташтарыбыҙҙың исемдәрен еткереү, уларҙың бөйөк эштәренең әһәмиәтен юғалтмау- беҙҙең изге бурысыбыҙ»,- ти Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев исемендәге премия лауреаты Ғәзимйән Ибраһимов.

Сарала ҡатнашыусылар Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев музейын ҡараны. Бында бөйөк ғалимдың баһалап бөткөһөҙ мираҫы һаҡлана. Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы башҡарма комитеты рәйесе Ғәлим Яҡупов әүҙем йәмәғәт эшмәкәрҙәренә ҡоролтайҙың рәхмәт хаттарын тапшырҙы. Сараға мәртәбәле ҡунаҡтар- Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Йәмил Әбделмәнов, танылған ҡурайсы, Рәсәйҙең атҡаҙанған, Башҡортостандың халыҡ артисы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Азат Айытҡолов, журналист, билдәле йәмәғәт һәм дәүләт эшмәкәре Фәнил Ҡоҙаҡаев, Милли әҙәби музей директоры Гөлдәр Моратова, шағирә Дилә Булгакова, ғалимдар- филолгия фәндәре кандидаты Фәнзил Санъяров, филология фәндәре докторы, профессор Ғиниәт Ҡунафин ҡатнашты.

«Әҙәби һәм йәмғиәт эшмәкәрлегенең ҡоласы, ғилми ҡыҙыҡһыныуҙарының киңлеге, зиһененең үткерлеге һәм һиҙгерлеге, егәрлелеге һәм туған халҡына бар булмышын биреп хеҙмәт иткән ысын патриот булыуы менән ул башҡорт мәҙәниәте майҙанында үҙенсәлекле, ҡабатланмаҫ бер фигура булып ҡалҡып тора», - ти филология фәндәре докторы, профессор Ғиниәт Ҡунафин.

Ҡырмыҫҡалы районы талантлы кешеләргә бай. Өмөтбаевтың исеме был исемлектә айырым урын алып тора, ти ҡырмыҫҡалылар.

«Башҡорт тарихы йылында был сара айырыуса оло әһәмиәткә эйә. Беҙ ҙә тыуған яҡты өйрәнеүгә етди ҡарайбыҙ. Әле тыуған яҡты өйрәнеүселәр йәмғиәте менән берлектә тарихү тыуған яҡты өйрәнеү музейы асыу буйынса эш башланыҡ. Әле материалдар туплана, музей залдарын төҙөү, биҙәү кеүек эштәр бара», - ти Ҡырмыҫҡалы районы хакимиәте башлығы урынбаҫары вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Гөлнара Иҫәнбаева.

Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы Өмөтбаев 1841 йылдың 21 авгусында Ырымбур губернаһы Өфө өйәҙе Йомран-Табын волосының (хәҙер Башҡортостандың Ҡырмыҫҡалы районы) Йомран-Ибраһим ауылында тыуып үҫә.

Ауылындағы мәҙрәсәне тамамлағас, 1852 — 1860 йылдарҙа Ырымбурҙағы Неплюев исемендәге кадетлыҡ корпусында уҡый. Аҙаҡ волость сәркәтибе, старшина вазифаларын башҡара, мөғәллимлек итә һәм, Өфөгә күскәс, Диниә назаратында, округ судында тәржемәсе булып эшләй. Фарсы теленең грамматикаһына арналған ғилми хеҙмәт яҙа. А. С. Пушкиндың «Баҡсаһарай фонтанын», шулай уҡ К. Д. Ушинский, Л. Н. Толстой хеҙмәттәрен төрки теленә тәржемә итә. 1883 йылда Мәскәүҙә Диниә назараты делегацияһы составында император Александр III коронацияһында ҡатнаша, биҙәлгән алтын император альбомында Диниә назараты исеменән ғәрәп каллиграфияһы һәм рус яҙыуы менән ҡотлау һүҙҙәре яҙып ҡалдыра. Көмөш миҙал менән бүләкләнә.
1886 йылда Өфөнөң 300 йыллығы, 1899 йылда А. С. Пушкиндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы юбилей комиссияларының ағзаһы була.

1887—1889 йылдарҙа бəхəсле ваҡыф эштəре буйынса Эске эштəр министрлығы комиссияһына эшкә саҡырылып, бер аҙ ваҡыт Санкт-Петербургта, аҙаҡ Ҡырымда эшләй. Уға үҙ заманы өсөн мәртәбәле һаналған коллегия теркәүсеһе, губерна сәркәтибе , коллегия сәркәтибе, титуллы кәңәшсе һымаҡ исемдәр бирелә. Өфө өйəҙе земство йыйылышының гласныйы итеп тәғәйенләнә һәм бында өйәҙ мосолмандарының берҙән-бер вәкиле булып тора. Туған халҡының тарихын, рухи байлығын өйрәнеү буйынса шаҡтай эшсәнлек күрһәткән өсөн М.Өмөтбаев 1883 йылда Рус география йәмғиәтенең Ырымбур бүлегенә ағза итеп һайлана.

М. Өмөтбаевтың ижади мираҫы йөкмәткеһе менән ғәжәп бай һәм күп яҡлы. Уның ярайһы ғына өлөшөн ғилми хеҙмәттәр тәшкил итә.
М. Өмөтбаев үҙен беренсе сиратта шағир-тарихсы, шағир-мәғрифәтсе итеп, ә публицистика өлкәһендә туған халҡының тормошо һәм яҙмышы менән ысынлап ҡыҙыҡһынған патриот яҙыусы итеп күрһәтә. Үҙенең күп яҡлы ижади эшмәкәрлеге менән М. Өмөтбаев Башҡортостанда ижтимағи аңдың, фәнни фекерҙең һәм әҙәбиәттең үҫешенә тос өлөш индерҙе.