Башҡортостанда башҡорт мәғрифәтсеһе Ғәли Сокоройҙоң тыуыуына 195 йыл тулыуға арналған саралар уҙғарыла

Башҡортостан Республикаһында күренекле башҡорт шағиры, мәғрифәтсе, ғалим, дин әһеле,Ҡара табын башҡорт ырыуы вәкиле Ғәли Соҡоройҙоң тыуыуына 195 йыл тулыуға арналған саралар уҙғарыла (1826-1889).

2021 йылдың 8 ғинуарында саралар шағирҙың тыуған төйәгендә Тәтешле районында башлана. Иҫке Соҡор ауылында Ғәли Соҡорой Йорт-музейы бинаһына мемориаль таҡтаташ ҡуйыласаҡ. Сара ҡунаҡтары өсөн экскурсия үткәреләсәк, улар мәсетте ҡараясаҡ һәм Ғәли Соҡорой ерләнгән урынға барасаҡ. Үрге Тәтешле ауылында сарала ҡатнашыусылар район тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейындағы Ғәли Соҡоройҙоң тормошона һәм ижадына арналған күргәҙмә менән танышасаҡ. Үрге Тәтешле ауылының Үҙәк майҙанында «Асан Хан тоҡомо» концерт программаһын көндөҙгө сәғәт 3-тә «Табын ырыуының барлыҡҡа килеү тарихы» театрлаштырылған прологы аса. Саралар хедлайнерҙары — «Арғымаҡ» этно-рок төркөмө һәм Zainetdin шоу-проекты.

2021 йылдың 14 ғинуарында филология фәндәре докторы, профессор, Башҡортостан Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты, М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының башҡорт әҙәбиәте, фольклоры һәм мәҙәниәте кафедраһы мөдире Ғиниәтулла Ҡунафин онлайн-форматта «Ғәли Соҡорой шиғриәтендәге донъяуи мотивтар» темаһына лекция уҡый. Ғәли Соҡоройҙоң тыуыуына 195 йыл тулыуға ҡарата саралар Башҡортостан Республикаһының белем биреү ойошмаларында дауам итә. Уҡыусылар өсөн Башҡортостан халыҡтарының мәҙәниәте һәм тарихы буйынса дәрестәр ойоштороласаҡ. Ағымдағы йылдың декабренән үк класс сәғәттәре, викториналар, конкурстар, Ғәли Соҡоройҙоң тормошо һәм ижады тураһында күргәҙмәләр үтә. Башҡортостандың барлыҡ дөйөм белем биреү ойошмаларында башҡорт мәғрифәтсеһе Ғәли Соҡоройҙоң тормошона һәм ижадына арналған класс сәғәттәре уҙасаҡ.

2021 йылдың 21 ғинуарында БР Милли архивында күренекле башҡорт мәғрифәтсеһе Ғәли Соҡоройҙоң тыуыуына 195 йыл тулыуға арналған түңәрәк өҫтәл үтә. Унда республика ғалимдары һәм уҡытыусылар, Тәтешле районының тыуған яҡты өйрәнеүселәре ҡатнаша. Сара онлайн-форматта ойошторола. Шулай уҡ Башҡортостанда Тәтешле районының тарихи урындары — Ҡара Табын ырыуы шәхестәре Иҫән хан, Ғәли Соҡорой, Ғарифулла Кейековтың ҡәберлектәре буйынса туристик маршрут булдырыу өҫтөндә эш алып барыла. Проектты Гражданлыҡ йәмғиәтенә булышлыҡ итеү фонды гранттары конкурсына биреү күҙаллана.

Белешмә. Ғәли Соҡорой (ысын фамилияһы — Кейеков Мөхәмәтғәли Ғәбдессалих улы) 1826 йылдың 18 июнендә Бөрө өйәҙенең Тәтешле волосы Иҫке Соҡор ауылында (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Тәтешле районы Иҫке Соҡор ауылы) мулла ғаиләһендә тыуған. Тыуған ауылы исемен әҙәби псевдоним итеп алған.

Ғәли Соҡорой үҙен рәсми рәүештә башҡорт тип таныған тәүге милли шағирҙарҙың береһе булды: «Беҙ урман башҡорттарынан», — тип яҙҙы ул үҙенең әҫәрҙәренең береһендә. Тере сағында биш шиғри йыйынтығы донъя күргән. Күп әҫәрҙәре ҡулъяҙмаларҙа ҡалған. Ә. Вәлиди исемендәге Милли китапханала уның туғыҙ дәфтәренән ҡулъяҙмалар йыйынтығы һаҡлана. Проза әҫәрҙәре араһында Ғәли Соҡоройҙоң 1872 йылда ижад ителгән «Хажнамә» исемле юл очерктары айырым урын алып тора. «Тәуарих-и Болғария » («Болғар тарихтары») әҫәрендә ул Урал һәм Волга буйының тарихи үткәне хаҡында бәйән итә. Ул шиғыр формаһында бер нисә вариантта яҙылған һәм мәҙәни-тарихи сығанаҡ ғына түгел, нәфис әҙәбиәт ҡомартҡыһы ла булып тора.

Соҡорой үҙе ҡараған Ҡара табын ырыуы шәжәрәһен төҙөгән. Ҡулъяҙмала ҡалған «Йылдың дүрт миҙгеле» («Фосули эрбага») шиғырҙар циклы 19 быуаттағы башҡорт лирик шиғриәтенең иң яҡшы өлгөләренең береһе һанала. Тыуған ауылында ерләнгән. Беҙҙең көндәргә тиклем килеп еткән әҫәрҙәре арҡаһында Ғәли Соҡоройҙоң исеме башҡорт халҡының әҙәбиәте һәм мәҙәниәте тарихында лайыҡлы урын тапты. Тәтешле халҡы уның менән хаҡлы ғорурлана. Тәтешле районында шағирҙың ижадын Балалар ижады үҙәгенең әҙәби-тыуған яҡты өйрәнеү музейы өйрәнә, Ғәли Соҡоройға һәм уның улы Ғарифулла Кейековҡа арналған экспозициялар ойошторолған. 2001 йылда шағир һәм мәғрифәтсе тыуыуына 175 йыл тулыуға Иҫке Соҡор ауылында Йорт-музей ойошторолдо. Унда халыҡтың көнкүреше, көнкүреше, мәҙәниәте, уның матди һәм рухи мәҙәниәте менән танышыу өсөн байтаҡ экспонаттар йыйылған. Музейҙа ҡулъяҙмалар, Ғәли Соҡоройҙоң туғандарының фотоһүрәттәре, уның ырыуының шәжәрәһе ҡуйылған.