|
|
||
Голос курултая
Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы Президиумы рәйесе, Рәсәй Дәүләт Думаһы депутаты Эльвира АЙЫТҠОЛОВА:— Тел мәсьәләһе — иҫ киткес нескә һәм тәьҫирле ғәмәл, ҡайһы берҙә уны сәйәсиләштереү өсөн бәләкәй генә сәбәп тә етә. Беҙҙең көс — милләт-ара берҙәмлектә, шуға килеп тыуған мәсьәләләрҙе конструктив хәл итеү мөһим. Бының өсөн мөмкинлектәр бихисап. Туған телдәрҙе өйрәнеү күләме, фәндең мәктәптәге атамаһы буйынса барлыҡҡа килгән мәсьәләләр күптән тикшереүгә сығарылған. Федераль власть органдары бойороҡ проекттарын алдан йәмәғәтселек фекер алышыуҙарына тәҡдим итергә, рәсми фекер алышыу өсөн төбәктәргә ебәрергә бурыслы. Рәсәй Мәғариф министрлығы белем алыу фәнен «Рәсәй Федерацияһы халҡының туған теле һәм (йәки) Рәсәй Федерацияһы Республикаһының дәүләт теле» тип атау тураһында бойороҡ проектын «Рәсәй Федерацияһы халҡының теле һәм (йәки) Рәсәй Федерацияһы Республикаһының дәүләт теле» тип билдәләгәс, беҙ РФ Дәүләт Думаһында Рәсәй халыҡтарының этномәҙәни үҫешен закондар менән тәьмин итеү һәм Дәүләт Думаһының Милләттәр эштәре буйынса комитеты ҡарамағындағы тел сәйәсәтен камиллаштырыу буйынса эшсе төркөм ултырышын үткәрҙек. Бөтәһе лә, ә был депутаттарҙан тыш, илдең һәм айырым төбәктәрҙең мәғариф системаһы вәкилдәре, шул иҫәптән Башҡортостандыҡылар, ғалимдар, Милләтттәр буйына федераль агентлыҡ вәкилдәре уҡыу предметының «туған тел» атамаһын һаҡлап ҡалыу кәрәклеге тураһында берҙәм фекерен белдерҙе һәм эшсе төркөмдөң тәҡдимдәрен Рәсәй мәғариф министры адресына ебәрҙе. 17 июлдә бойороҡҡа Рәсәй Юстиция министрлығы ҡул ҡуйҙы һәм беҙ ҡәнәғәтлек менән тәҡдимдәребеҙ иҫәпкә алыныуын билдәләйбеҙ. Был — дөрөҫ йүнәлеш, һәр беребеҙ өсөн «туған тел» төшөнсәһе — төп һәм изге. 2025 йылдың 1 сентябренән уҡыу предметы «Рәсәй Федерацияһы халҡының туған теле (теле) һәм (йәки) Рәсәй Федерацияһы Республикаһының дәүләт теле» тип аталасаҡ. Предметтың исемен киңәйтеү ил Президентының Рәсәй халыҡтары телдәре реестрын төҙөргә ҡушыуы менән дә бәйле. Артабан реестрға теркәлгән (шул иҫәптән, башҡорт теле ле ингән) бөтә телдәргә, шул иҫәптән дәреслектәр, уҡыу пландары төҙөгәндә методик ярҙам күрһәтеләсәк. Шуны билдәләп үтергә кәрәк, ағымдағы йылдың 11 июлендә Рәсәй Федерацияһы Президентының 474-се «Рәсәй Федерацияһының дәүләт тел сәйәсәте нигеҙҙәрен раҫлау тураһында» Указы сыҡты. Унда туған телдәрҙең роле һәм урыны, уларҙың һаҡланыуы һәм үҫеше тураһында бик асыҡ әйтелгән. Маҡсаттар араһында «Рәсәй Федерацияһы халыҡтарының телдәрен, атап әйткәндә, аҙ һанлы ерле халыҡтарҙың телдәрен, һәм милли байлыҡтарын һәм Рәсәй Федерацияһының тарихи-мәҙәни мираҫы булараҡ тел төрлөлөгөн һаҡлауҙы, яҡлауҙы һәм үҫтереүҙе тәьмин итеү» билдәләнә. Рәсәй Федерацияһы республикаларының һәм Рәсәй Федерацияһы халыҡтарының башҡа телдәренең дәүләт телдәрен һаҡлау, яҡлау һәм үҫтереү өсөн шарттарҙы тәьмин итеү өлкәһендә дәүләт тел сәйәсәтенең төп йүнәлештәре булып республикаларҙың дәүләт телдәрен һәм әҙәбиәтен дәүләт телдәрендә уҡытыуҙың берҙәм методологияһын булдырыу, Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәрен өйрәнеү өсөн заманса фәнни-методик комплекстар эшләү, улар өсөн нигеҙле тел технологиялары менән тәьмин итеү (кириллица нигеҙендә өҫтәмә символдар йыйылмаларын индереү, клавиатуралар, машина тәржемәһе, орфографияны тикшереү системаһы, һ.б.) тора. Дәүләт тел сәйәсәтен тормошҡа ашырыуҙың көтөлгән һөҙөмтәләре араһында рус телен һәм Рәсәй Федерацияһы халыҡтарының башҡа телдәрен уҡытыу өсөн уҡыу-методик базаны камиллаштырыу, Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында мәғлүмәттәрҙе системалаштырыу һәм уларҙы Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәренең дәүләт реестрына индереү күҙаллана. Шулай итеп, туған телдәргә ярҙам һәм булышлыҡ итеү буйынса ҙур һәм системалы эш башланды, беҙҙең бурыс — унда әүҙем ҡатнашыу, үҙебеҙҙә тормошҡа ашырыуҙың аныҡ планын ҡабул итеү. Әгәр проблемаларҙы хәл итеү буйынса һорау һәм теләктәр булһа, уларҙы РФ Мәғариф министрлығы адресына ебәрергә кәрәк, сөнки ҡарарҙарҙың күбеһе закон түгел, ә ведомство бойороҡтары булараҡ ҡабул ителә. Шуға күрә беҙ һәм башҡарыусы араһында туранан-тура кире бәйләнеш булдырыу мөһим. |
||
|
